Rookvrije omgevingen als katalysator voor gedrag

Veel rokers zijn zich bewust van de risico’s die ze lopen en velen willen wel stoppen. Wat als we hen een duwtje in de rug kunnen geven? Niet door ze meer te motiveren (motivatie is er vaak al genoeg) of meer kennis te geven (dat roken ongezond is weten we wel), maar door aanpassingen aan te brengen in de omgeving. Sinds jaren is het al verboden om in openbare binnenruimtes te roken. Ook steeds meer buitenomgevingen worden rookvrij, denk aan stations, perrons in de buitenlucht en schoolterreinen. Maar is dit eigenlijk wel effectief en helpen rookvrije buitenomgevingen om roken te verminderen? En hoe staan rokers hier tegenover? Wij zochten het, in opdracht van Gezondheidsfondsen voor Rookvrij, uit!  
 
De rol van de omgeving bij gedrag
Vanuit de gedragswetenschappen weten we dat de omgeving een belangrijke rol speelt bij gedrag. Zowel sociale invloeden (wat doen en denken andere mensen om ons heen?) als de inrichting van de fysieke omgeving beïnvloeden ons denken en handelen.  Over het algemeen geldt dat gedrag tot stand komt wanneer de geldende sociale norm in lijn is met het gewenste gedrag en de omgeving het gedrag mogelijk of makkelijk maakt. Tegelijkertijd geldt: gedrag blijft uit wanneer het als vreemd of abnormaal wordt beschouwd en/of de omgeving het gedrag moeilijk maakt. 
 
Een goed voorbeeld hiervan is het rookverbod voor openbare binnenruimtes dat zo’n 20 jaar geleden in Nederland werd ingevoerd. Als eerst werden werkplekken rookvrij gemaakt (wie kan zich nu nog voorstellen dat er binnen kantoren gewoon gerookt werd), gevolgd door horeca en andere openbare binnenruimtes. De effecten van deze dwingende gedragsinterventies zijn groot en het aantal rokers is sindsdien behoorlijk afgenomen. De positieve effecten zijn deels toe te schrijven aan het verbiedende karakter van de interventie. Het verbod brengt gedoe met zich mee; mensen moesten opstaan en zich verplaatsen als ze binnen waren en wilden roken. En vanuit de gedragswetenschappen weten we: hoe meer gedoe, hoe kleiner de kans dat mensen het gaan doen. Daarnaast heeft het verbod aanzienlijke invloed gehad op de geldende sociale norm. Door roken in bepaalde settings als onaanvaardbaar te markeren en minder zichtbaar te maken wordt een duidelijk signaal gegeven dat ‘we’ roken niet meer normaal vinden. Met minder rokers als gevolg. 
 
Rookvrije buitenruimtes
Steeds meer buitenruimtes worden nu ook rookvrij gemaakt. De vraag is in hoeverre deze maatregel voor buitengebieden net zo effectief is als het verbod op roken in binnenruimtes? Mijn collega’s Stefan Elbers en Sabine Hooijmans hebben dit onderzocht, en hebben gekeken in hoeverre een rookverbod in buitenomgevingen rokers en ex-rokers helpt met minderen of niet roken. De belangrijkste conclusie uit het onderzoek: jazeker! Het onderzoek laat zien dat bijna één op de vier rokers die wel eens in rookvrije omgevingen komt aangeeft dat rookvrije omgeving hen helpt om dagelijks minder te roken. Bij rokers die aankomend jaar willen stoppen is dit zelfs nog meer (37%). De potentie van de interventie wordt ook door rokers zelf gezien: bijna één op de vijf rokers geeft aan dat rookvrije omgevingen hen kan aanmoedigen om te stoppen met roken, voor rokers die nu al willen stoppen is dit zelfs één op drie. De conclusie die we kunnen trekken: rookvrije buitenomgevingen dragen bij aan een rookvrije samenleving.